«گمج» هنر دستی که برند گیلان است

سفالگری، هنری زیبا و ظریف که در گیلان عمری به قدمت تاریخ دارد.

نمونه بارز سفالگری در گیلان، شیروانی های سفالی است که اگر اکنون بخواهید دنبال آن بگردید چیزی جز ورقه های گالوانیزه به چشم نمی خورد . سفال در گیلان به علت فراهم بودن بستر مناسب تولید آن، مصارف فراوانی داشته و می توان از آن به گمج و نخون (ظرف مخصوص طبخ غذا به همراه درب)، خم سفالین، کوزه سفالی، نمکیار( ظرف مخصوص ساییدن مغز گردو و سبزی و انارترش و …)، گیلی تابه(ظرف مخصوص برشته کردن تخمه )، تالک(ظرف سقالین دودسته)،تنگ آب، تنور نان پزی، ظروف نگه داری مواد، حلقه های سر چاه، گلدان و مجسمه و سفال بام، کمر کوزه(ظرف سفالین مختص بادکش کردن پشت و کمر) اشاره کرد.

گمج یکی از اصلی ترین ظروف سفالی و محلی استان گیلان است که از آن در تهیه و طبخ انواع خورشت و غذاهای محلی استفاده می کنند.

اگرچه امروزه ظروف فلزی، چدنی و حتی سرامیکی با رنگ های مختلف جایگزین این ظرف قدیمی شده است، اما هنوز این ظروف سفالی در بین خانواده های سنتی و روستایی استان گیلان از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است.

عطیه روشنفکر زنی پر ذوق و هنرمند است که در روستای جیرده شفت کارگاه سفالگری دارد. وارد کارگاه که شدم در هر گوشه ای از حیاط هنرش دیده می شد از مجسمه های سفالی گرفته تا گلدان های مختلف و ظرف و تابه‌های سفالی که در کنار کوره منتظر بودند تا به بازی آتش و خاک بروند و آماده شوند تا این هنر به هر گوشه ای از این شهر و جهان راهی شوند.

کارگاه اصلی آن که در آن کار اصلی نقش بستن هر ظرف را انجام می داد در گوشه انتهایی سمت راست حیاطش بود.

وقتی وارد شدم در گوشه ای از کارگاه نشسته بود زیر دستش یک تخته گردان کوچک بود که با دستانش و آمیخته کردن آب و گل و هنر ظرفی درست می کرد با برند گیلان.

مشغول آماده کردن خمره ای بود که یکی از مشتری هایش سفارش آن را داده بود کنارش نشستم تا کمی با او گفت و گو کنم .                                 

ابتدا از او خواستم تا خود را معرفی کند و بگوید که این هنر را از کی و چگونه انتخاب و یاد گرفته است، اسمم عطیه روشنفکر است از ۸ سالگی کار سفال را انجام می دهم سفالگری را از مادرم یاد گرفتم و تا الان که ۵۸ سالم است هنر اجدادی خود را ادامه می دهم.

روشنفکر با بیان اینکه به همراه خانواده و همسرش به این کار مشغول است، گفت: علاوه بر خودم ۴ نفر دیگر به طور مستقل اینجا با من کار می کنند و با همین چرخ و تخته کوچک اقتصاد کوچک خانواده خود را می چرخانند.

وی گفت: گمج در گیلان از نظر کاربردی ظرفی است که در آن غذاهای محلی را طبخ می کنند و در هر روستایی اسم ها و مدل های مختلفی وجود دارد که بارز ترین نمونه و معروف ترین آن همان گمج و نوخون است که رنگ سبز دارد.

روشنفکر ادامه داد: گمج مثل بچه کوچک می ماند و باید از آن به درستی مراقبت کرد و مقابل نور شدید آفتاب قرار نگیرد بعضی از گمج ها هم هستند که خاک آن ها کاربرد آتش را ندارند و وقتی روی حرارت شعله قرار می گیرند زیر آن ها ترک می خورد این گمج ها خاکشان مناسب گمج نیستند و یا ماشینی هستند که بیشتر از ۴۵۰ حرارت ندیده اند ولی گمج هایی که با دست ساخته می شوند ۲۴ ساعت در کوره می مانند و تا ۱۱۰۰ در جه حرارت می بینند تا مقاومت بالایی پیدا کنند.

او با اشاره به این که خاک گمج خاک مخصوص روستای جیرده است که بهترین خاک برای این سفال است اضافه کرد: این خاک مقاومتش در برابر شعله از همه جا بیشتر است به همین دلیل هم جیرده مهد سفال گیلان گفته می شود.

روشنفکر می گوید: از همه جای ایران و حتی خارج مشتری دارم و سفارش می گیرم و همین چند وقت پیش ۱۲ مشتری خارجی داشتم که به دنبال و خرید گمج گیلان بودند.

وی با بیان اینکه آثار خود را در نمایشگاه‌های متعددی عرضه و به نمایش گذاشته است ادامه داد: با این که گمج و سفال گیلان هنری است که در سراسر جهان شناخته شده است اما تا اکنون در روستایمان جشنواره و نمایشگاهی ای برای آن برگزار نشده است.

این هنرمند گیلانی، هنر سفالگری را جذاب می‌داند و می‌گوید: اگر به هنر سفالگری توجه شود، منبع درآمدی برای خانواده‌های روستایی ایجاد می‌شود. باید از هنرمندان حفاظت شود، زیرا آنان تمام وقت خود را صرف زنده نگه‌داشتن هنری می‌کنند که از گذشتگان به ارث برده‌اند.

او می گوید دستانمان موقع کار گِلی است ولی توی همین گِل ما پول درمی‌آوریم و زندگیمان را می‌چرخانیم.

روشنفکر از حمایت کم مسئولان نسبت به این هنر اشاره کرد و گفت: نباید با بی‌توجهی به هنرهایی مانند سفالگری و گمج‌سازی باعث از بین رفتن آنها شویم ما که خودمان تولید کننده هستیم و بدون هیچی امکاناتی فروشندگی می کنیم و همین جا با همین دست محصولی می سازیم که هنر گیلان است اما متاسفانه ما تولید را داریم ولی از دست حمایت جا مانده ایم همین موضوع باعث می‌شود تا آینده شغلی افرادی مانند ما به خطر بیفتد؛ به همین دلیل کسی رغبت نمی‌کند تا در این حوزه فعالیت کند.

فرزاد رشیدی معاون صنایع دستی استان گیلان در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه بسیاری از هنرمندان سفال استان گیلان در نمایشگاه های استانی و خارج استان شرکت داشته اند گفت: صنابع دستی یکی از مولفه هایی برای جذب گردشگران است.

وی با اشاره به این که سفال گیلان به عنوان یکی از میراث ملی ثبت جهانی شده است که شامل میراث روستای جیرده نیز می‌باشد ادامه داد: ثبت نشانه جغرافیایی این منطقه نیز با همکاری شرکت های تعاونی در حال انجام است.

رشیدی در ادامه داد: ۲۱ هزار هنرمند هنرهای سنتی و صنایع دستی در گیلان مشغول به فعالیت هستند که ۸۰ درصد آنان را بانوان تشکیل می دهند.

وی افزود: تاکنون بیش از شش هزار هنرمند هنرهای سنتی و صنایع دستی استان بیمه شده اند.

به گزارش ایسنا، فعالیت زنان و مردان در تولید انواع صنایع‌دستی استان که با شوق و اشتیاق هنرمند آن تهیه و تولید می شود به یقین از ماندگارترین تصاویر ثبت شده در ذهن گردشگران خواهد بود پس با حمایت و توجه به آن می شود مانع به فراموشی سپردن هنرهایی شد که قدمتی دارند به پهنای تاریخ.

منبع: ایسنا