شهرستان میامی دارای سه کاروان سرای ثبت جهانی است که اعتبار بین المللی و ثروت ملی دو شاخصه آنها محسوب می‌شود و با درک حساسیت‌ها باید به این بناها کمک شود.
دنیای برند، جایگاه تاریخی شهرستان میامی در استان سمنان و ایران عظیم است. میامی به دلیل قرار گرفتن در مناطق مرکزی فلات ایران و در کنار جاده تاریخی راه ابریشم، همواره در متن تحولات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بوده و تحت تأثیر تحولات سرزمینی ایران و همچنین تقابل جریانات عظیم سیاسی، نظامی، اقتصادی و ایدئولوژیک یونان، روم، اعراب مسلمانان، دول صنعتی اروپایی در غرب، امپراتوری‌های چین و مغول و اقوام ساکن در آسیای مرکزی و جریانات منطقه قرارگرفته است.
در مقطعی، میامی به‌طور مستقیم در متن جریانات سیاسی کشور قرار گرفت و به دلیل حساسیت و شرایط تاریخی منحصربه‌فردی که داشت، به‌عنوان منطقه‌ای خاص موردتوجه بوده است.
این شهر که به فاصله ۶۰ کیلومتری شرق شاهرود واقع‌شده از قدیم‌الایام به‌عنوان توقفگاهی در کنار جاده ابریشم و جاده‌هایی که پس‌ازآن ارتباط شرقی- غربی حاشیه شمال کویر و جنوب البرز را تأمین می‌کردند، مطرح بوده است. اما چطور می‌توان از ظرفیت‌های میامی بهره گیری کرد؟ حالا که این شهرستان سه کاروانسرای ثبت جهانی دارد با هانی رستگاران، پژوهشگر میراث فرهنگی گفتگویی صورت داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
با توجه به تاریخ میامی، چگونه می‌توان این جایگاه تاریخی را اثبات کرد؟
شهر میامی به‌عنوان مرکز این شهرستان آثار تاریخی و باستانی مهمی نظیر کاروانسرای شاه‌عباسی، مسجد، عمارت آقایان و حمام آقایان را در خود جای‌داده و بافت تاریخی این شهر، جزو ۱۱ بافت تاریخی مصوب و ارزشمند استان سمنان است که ضرورت حفاظت و پاسداشت آن، بیش‌ازپیش احساس می‌شود؛ اما اگر نگاهی به شرایط تاریخی شهرستان میامی بیندازیم، موضوع قدری متفاوت است.
شهرستان میامی بیشترین تعداد کاروانسراهای سطح استان سمنان را دارد و آثار ارزشمند و یکتایی نظیر مسجد جامع فرومد، آرامگاه ابن یمین فرومدی، کاروانسراهای تاریخی دوران شاه‌عباس صفوی و بسیاری دیگر در این شهرستان قرار دارد. به لحاظ مشاهیر نیز، مقبره شیخ حسن جوری، یکی از فرماندهان قیام سربداران در روستای فیروزآباد از توابع این شهرستان قرار دارد. همچنین وجود ۷ کاروانسرای میامی، جهان‌آباد، میاندشت، عباس‌آباد، الحاک، صدرآباد و محمدآباد پل ابریشم گواه قدمت طولانی شهرستان میامی است.
چه تعداد از کاروانسراهای ثبت جهانی ایران که در قالب پرونده کاروانسرای ایرانی به ثبت یونسکو رسیده است، در میامی قرار دارد؟
۵۴ کاروانسرای تاریخی ایران تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی، در ۲۶ شهریورماه ۱۴۰۲ قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به‌عنوان بیست و هفتمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می‌شود که ۶ اثر از مجموع ۵۴ کاروانسرای تاریخی در استان سمنان قرار دارد.
به لحاظ پراکنش منطقه‌ای و استانی، سمنان در کنار یزد، پس از استان اصفهان با هشت اثر و خراسان رضوی با هفت اثر، سومین استانی است که بیشترین تعداد کاروانسراهای ثبت جهانی در آن قرار دارد. این تعداد سه کاروانسرای میاندشت به‌عنوان بزرگ‌ترین کاروانسرای ایران، کاروانسرای مرکز شهر میامی و کاروانسرای روستای عباس‌آباد که دارای پلان خاص معماری است، در شهرستان میامی قرار دارند. از این منظر شهرستان میامی پس از شهرستان اردکان به ۴ کاروانسرا، بیشترین تعداد کاروانسرای ایرانی را در فهرست میراث جهانی را در مقایسه با سایر شهرستان‌های کشور داراست.
معیارهای ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی، چیست و بر چه اساس این اولویت‌ها تعیین می‌شود؟
در گزینش و انتخاب یک اثر به‌عنوان عنصری که قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را دارد، معیارهای زیادی وجود دارد که باید به آنها توجه شود. به‌عنوان‌مثال در بیان تاریخچه و سیر تحول اثر باید اینکه چگونه اثر به‌صورت کنونی خود رسیده و تغییرات مهمی که در آن ایجادشده تشریح شود. این اطلاعات باید حقایق لازم و مهمی را ارائه دهد که شاهد و دلیلی بر مدعای مطابقت اثر با معیارهای دارا بودن ارزش برجسته جهانی و نیز اصالت و یکپارچگی به شمار می‌روند.
موارد قابل اشاره در بخش تاریخچه به این صورت است که تاریخ پیدایش و جغرافیای تاریخی اثر، روند ساخت‌وساز و تحولات انجام‌یافته در اثر یا کورونولوژی آن، شرحی از تعامل بشر در طول تاریخ با اثر در مورد منظر فرهنگی و میراث طبیعی، تهیه وقایع‌نگاری باید موردتوجه قرار گیرد.
سایر معیارهای ارزش جهانی آثار فرهنگی برای پیشنهاد ثبت در فهرست میراث جهانی بدین شرح است که می‌بایست نشانگر شاهکاری از نبوغ ساخته‌های بشری، نمادی از تبادل ارزش‌های والای انسانی در دوره زمانی خاص و در یک حوزه فرهنگی جهانی در رابطه با پیشرفت‌های معماری، فنی، ساخته‌های هنری، طراحی شهرها و مناظر، نشانگر گواهی منحصربه‌فرد و یا حداقل استثنایی از یک سنت فرهنگی یا تمدن که پابرجاست و یا از بین رفته، نمونه‌ای برجسته از گونه‌ای بنا. معماری، مجموعه فنی و یا منظر که در تاریخ بشر مرحله چشمگیری است، نمونه‌ای برجسته از سکونت‌گاه سنتی بشر و یا کاربرد زمین؛ که نشانگر فرهنگی خاص است.
به خصوص زمانی که تحت تأثیر شدید تغییرات به‌گونه‌ای، بازگشت‌ناپذیر، آسیب‌دیده است. به‌صورت مستقیم و یا ملموس با وقایع و یا سنت‌های زندگی، عقاید، باورها، فعالیت‌های هنری و ادبی دارای پیامدها و ارزش‌های جهانی در ارتباط باشد، نمونه برجسته نمایانگر مراحل عمده تاریخ کره زمین، شامل سابقه زندگی، رویه‌های مهم و متداوم زمین‌شناسی در تکامل اشکال زمین، یا مشخصه بارز جغرافیای طبیعی یا ریخت زمینی باشد.
نمونه برجسته نمایانگر اهم رویه‌های متداول بومی و زیستی در تحول و تکامل آب‌های زیرزمینی، آب‌های شیرین، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع گیاهی و جانوری، شامل پدیده‌های شگرف طبیعی یا مناطقی با طبیعت زیبای استثنایی و ارزش‌های هنری، شامل مهم‌ترین و برجسته‌ترین زیستگاه‌های طبیعی حفاظت از تنوع زیستی، دربرگیرنده گونه‌های خاص که ازلحاظ علمی و حفاظتی دارای ارزش جهانی است.
چگونه می‌توان از ظرفیت این ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی در شهرستان میامی بهره برد؟
ثبت جهانی یعنی ثبت ثروت ملی و اعتبار برای یک ملت و کشور است هرقدر بیشتر باشد به همان میزان اهمیت بیشتری دارد. ثبت آثار در یونسکو به‌مثابه دارایی یک ملت و کشور محسوب می‌شود. تأثیر بسزایی در توسعه و گسترش توریسم و گردشگری دارد هر کشوری که بیشترین سایت ثبت‌شده جهانی داشته باشد بی‌تردید از اولین مقاصد گردشگری در جهان محسوب می‌گردد.
ایران در حوزه میراث غیرمنقول تاریخی و طبیعی جزو ۱۰ کشور اول دنیاست. حال‌آنکه این اثر ارزشمند در شهرستان میامی، با مدیریت جامع و صحیح می‌توانند به رشد و تقویت شریان‌های اقتصادی این شهرستان کمک قابل‌توجهی بکنند.
سرمایه‌گذاری هدفمند در این مجموعه‌ها و بهره‌برداری بهینه از هر یک می‌تواند چهره شهرستان میامی را از منطقه‌ای که نگاه محور عبوری به مشهد محسوب می‌شود، به مقصدی خاص برای گردشگری و اقامت علاقه‌مندان مبدل شود.
اختیار و مالکیت دو کاروانسرا با اوقاف و امور خیریه است که باید با تعامل سازنده و هماهنگی با این ارگان، شرایط و بستر تغییر بهره‌بردار و واگذاری آنها را به اشخاص ذی‌صلاح فراهم کرد تا چهره این آثار از فضای متروکه به مکانی برای استفاده مطلوب گردشگران تغییر یابد؛ اما مسیر این توسعه فرهنگی، از بهره‌گیری متناسب از ظرفیت‌های صنعتی و اقتصادی است که مستلزم شناخت این بسترها و هدایت آنها به سمت‌وسوی سرمایه‌گذاری درست و پربازده خواهد بود.
امید است در دوران و عصر جدید حکمرانی ایران و استقرار دولت چهاردهم، توجه ویژه‌تری به ظرفیت‌های تاریخی بخصوص عناصر ثبت جهانی در مسیر برندسازی و تجاری‌سازی آنها صورت پذیرفته و این مهم که می‌توان حتی در شهرها و روستاهای کوچک، زیرساخت بهره‌برداری صحیح از آنها را فراهم آورد، تبدیل به یک باور شود، نه اینکه در حد شعار و تبلیغات بی‌اثر باقی بماند.
