سرپرست تیم المپیاد دانش‌آموزی نجوم و اخترفیزیک با بیان اینکه تیم ایران برای سومین بار است که رتبه اول را در المپیاد جهانی نجوم کسب کرده است، گفت: بار اول تیم ایران در چین ۶ مدال طلا و ۳ نقره و بار دوم تیم «الف» ایران در کشور گرجستان ۵ مدال طلا و تیم «ب» ما ۴ مدال طلا و یک نقره را از آن خود کرد و امسال نیز تیم ایران با ۵ مدال طلا به جایگاه اول جهانی در این رقابت نجومی نائل شد و یادمان باشد که اگر استمرار آموزش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها نباشد، نباید متوقع حفظ این جایگاه برای دانش‌آموزان ایران در المپیادهای جهانی باشیم.
دکتر حسین حقی در گفت‌وگو با پایگاه خبری دنیای برند به نقل از ایسنا، گفت: هفدهمین دوره المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک تحت عنوان IOAA و یا International Olympiad on Astronomy and Astrophysics با حضور ۵۳ کشور در سال جاری برگزار شد.
وی IOAA را یک آزمون جامع نجوم و اخترفیزیک توصیف کرد که از ۳ بخش مختلف تشکیل شده است و ادامه داد: ۵۰ درصد امتیاز این رقابت بخش تئوریک است که در این بخش دانش‌آموزان به مدت ۵ ساعت به سؤالات عمیق فیزیکی و نجومی این آزمون تئوری پاسخ می‌دهند و این سوالات بیشتر جنبه فیزیکی دارد؛ چرا که گرایش فیزیک، ریشه و پایه دانش اخترشناسی به شمار می‌رود.
حقی، تاکید کرد: جنبه‌های فیزیکی این المپیاد به اندازه‌ای پررنگ است که برخی کشورها همچون انگلیس، رومانی، امریکا و کانادا در حالی تیم‌های برتر خود را به رقابت IOAA اعزام می‌کنند که تاحدودی جنبه‌های نجومی قوی ندارند، ولی با اعزام تیم‌های المپیاد فیزیک خود و ارائه یکسری آموزش‌های نجومی به آنها، نتایج خوبی را از این المپیادها گرفته و یا می‌گیرند.
سرپرست تیم المپیاد دانش‌آموزی نجوم و اخترفیزیک کشور اضافه کرد: امسال حتی در المپیاد فیزیک اصفهان (IPHO) و همچنین المپیاد فیزیک اروپا، تعداد زیادی که موفق به کسب مدال طلا و نقره شده بودند، به المپیاد IOAA اعزام شدند.
موضوعات و سؤالات المپیاد جهانی نجوم
وی خاطر نشان کرد: ۲۵ درصد آزمون المپیاد نجوم و اخترفیزیک به رصد اختصاص دارد که شامل بخش‌های تئوری رصد، رصد آسمان با تلسکوپ و بخش پلانتاریوم (آسمان نما) می‌شود.
به گفته وی، ۲۵ درصد باقی‌مانده این رقابت جهانی در حوزه نجوم و اخترفیزیک، بخش پرکتیکال Data analysis و یا تحلیل داده را شامل می‌شود و در طی آن، دو سؤال اساسی به شرکت کنندگان المپیاد IOAA ارائه می‌شود. یکی از این سؤالات، سؤال عملی و تجربی نجومی است که یک مشاهده و رصد آنالیز عددی نجومی می‌شود.
حقی افزود: یکی از سؤالات المپیاد نجوم ۲۰۲۴ برزیل در این بخش، این بوده است که چطور می‌شود در یک ناحیه که از نظر تعداد سرور و اجرامی که مشاهده می‌شوند، متفاوت هستند؛ به یک کاتالوگ واحد و همسان‌سازی‌شده رسید و دانش‌آموزان برای پاسخ به آن ۲ ساعت زمان داشتند.
سرپرست تیم المپیاد دانش‌آموزی نجوم و اخترفیزیک خاطر نشان کرد: المپیاد نجوم و اخترفیزیک بخش جنبی دیگری نیز دارد و آن بخش رقابت تیمی است. در گذشته هر کشوری تیم ملی خود را معرفی می‌کرد و سؤالات مرتبط با رصد و نظایر آن در این بخش مطرح می‌شد. در المپیاد نجوم امسال، تعیین زاویه بین میدان مغناطیسی زمین و قطب شمال به روش‌هایی باید توسط هر تیم مشخص می‌شد.
وی اظهار کرد: از آنجایی که چند سالی است که در اساسنامه این المپیاد جهانی تغییراتی اعمال شده است، دانش‌آموزان کشورهای مختلف در سال‌های اخیر در این بخش، تیم تشکیل می‌دهند و تیمی که یکی از دانش‌آموزان ایرانی به نام «آروین رسول‌زاده» عضو آن بوده، برنده بخش رقابت تیمی امسال شد.
به گفته وی اعضای دیگر این تیم، علاوه بر آروین رسول‌زاده، از کشورهای امریکا، ویتنام و چند کشور دیگر بودند.
سرپرست تیم اختر فیزیک ایران، بخش رقابت پوستر را از دیگر بخش‌های این المپیاد جهانی دانست و گفت: بخش رقابت پوستر به بخش‌های رقابت‌های جهانی المپیاد نجوم اضافه شده است که از بخش‌های جنبی این رقابت به شمار می‌رود و بیشتر جنبه‌های اجتماعی آن مطرح است و امسال نیز موضوع ارتباط دانش ستاره‌شناسی بر کنترل گرمایش زمین و حفظ سلامت ساکنان کره خاکی ما یعنی زمین مطرح شد.
وی افزود: پوستر تیم ایران در این بخش با موضوع «دریاچه ارومیه» بود.
افت و خیزهای تیم‌ها در رقابت‌های نجومی جهانی
حقی به وضعیت و جایگاه تیم ایران در المپیادهای نجومی اشاره کرد و افزود: کشور ما در تمامی ۱۷ دوره المپیاد نجوم و اخترفیزیک معمولا یک تیم معرفی کرده و خوشبختانه تیم ایران همواره جزء تیم‌های برتر المپیاد بوده و هست. به طور مثال اعضای تیم کشورهایی مانند انگلیس در لهستان در سال گذشته هر ۵ نفرشان موفق به کسب مدال طلا شدند، ولی امسال ۳ برنز و یک مدال نقره دریافت کردند و موفق به دریافت مدال طلا نشدند.
وی اضافه کرد: از سوی دیگر تیم کشور امریکا در المپیاد نجوم امسال تنها ۳ مدال طلا کسب کرد، در حالی که در سال‌های گذشته شرایط پایین‌تری هم داشته است و یا کشور هند که وضعیت نسبتا خوبی برای حضور در این نوع رقابت‌ها دارد، در سال گذشته ۴ مدال طلا و امسال یک مدال طلا را کسب کرد. همچنین کشورها سنگاپور، کره جنوبی و چین هر از چندگاهی نتایج خوبی کسب می‌کنند و در برخی از سال‌ها نتایج ضعیفی دارند که این بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورها در این حوزه دچار افت و خیزهایی می‌شوند.
حقی با تاکید بر اینکه این در حالی است که تیم ایران همواره جزء رتبه‌های برتر این رقابت جهانی به شمار می‌رود، تاکید کرد: بررسی سابقه کسب رتبه اول ایران در این رقابت جهانی نشان می‌دهد که تیم ایران برای سومین بار است که رتبه اول را کسب کرده است. بار اول تیم ایران در چین ۶ مدال طلا و ۳ نقره را از آن خود کرد. بار دوم تیم «الف» ایران در المپیاد نجوم و اخترفیزیک کشور گرجستان با ۵ مدال طلا و تیم «ب» ما ۴ مدال طلا و یک نقره را دریافت کرد و حائز رتبه اول شد و امسال نیز تیم ایران با ۵ مدال طلا به جایگاه اول جهانی در این رقابت نجومی نائل شد.
وی تاکید کرد: البته در سال گذشته تیم ایران، ۳ مدال طلا و دو مدال نقره دریافت کرد که در جایگاه سوم قرار گرفت.
سرپرست تیم نجوم و اخترفیزیک ایران اضافه کرد: در سال‌های قبل‌تر از برگزاری المپیاد نجوم در کشور چین، شرایط برتر را باز هم داشتیم، به این معنا که ایران همواره شرایط بهتری داشته است، به نحوی که مسؤولان این المپیاد همواره از تیم ایران، انتظار درخشش را دارند.
وی اضافه کرد: کسب نتیجه رتبه اول ایرانیان در المپیاد IOAA با کسب ۵ مدال طلا در حالی بوده که بیش از ۲۵۰ دانش‌آموز از ۵۳ کشور جهان در این رقابت‌ها شرکت داشتند و یک نتیجه بی‌نظیر بود؛ چرا که دانش‌آموزان ما رقابت بسیار سنگینی با تیم‌های رقیب داشتند و شاید حدود ۷۰ درصد از شرکت‌کنندگان با آمادگی کامل در این رقابت شرکت کرده بودند.
حقی خاطر نشان کرد: کشورها آموزش‌های نسبتا جامعی را برنامه‌ریزی کرده‌اند؛ به عنوان نمونه تیم عربستان که برای بار دوم در این رقابت‌ها شرکت داشت، حضور اول این کشور بیشتر نمادین بود، ولی امسال ۳ مدال برنز را دریافت کردند که نشان از برنامه‌ریزی جدی آنها دارد.
وی با بیان اینکه بدون آموزش و انتخاب صحیح تیم، تقریبا دریافت مدال حتی برنز محال است، یادآور شد: نمونه دیگر تیم کشور ترکیه است که امسال سومین دوره حضور خود در این رقابت‌ها را رقم زد. در دور اول هیچ امتیازی را دریافت نکرد، در دور دوم ۳ مدال برنز و در المپیاد امسال یک مدال نقره و ۳ مدال برنز را دریافت کرد که باز هم نشان از ایجاد آمادگی آنها دارد.
حقی اظهار کرد: سطح این رقابت جهانی به اندازه‌ای بالا است که برخی از کشورها به دریافت دیپلم افتخار بسنده می‌کنند و اگر استمرار آموزش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها نباشد، نباید متوقع حفظ این جایگاه برای دانش‌آموزان ایران در المپیادهای جهانی باشیم.
ارائه عادلانه آموزش‌های نجومی در مدارس سراسر کشور
حقی اضافه کرد: درباره آماده‌سازی دانش‌آموزان ایرانی باید گفت که بیشتر این آماده‌سازی‌ها در مدارس صورت می‌گیرد، ولی علاقه‌مندی باشگاه دانش‌پژوهان و کمیته نجوم در این است که این آماده‌سازی‌ها به مدارس خاصی محدود نشود و فرصت مساوی برای تمامی دانش‌آموزان کشور فراهم شود.
سرپرست تیم ایران در المپیاد نجوم و اخترفیزیک ۲۰۲۴، ادامه داد: دو نفر از دانش‌آموزان شرکت‌کننده در این رقابت بین‌المللی از شهرهای قزوین و شیراز بودند و علیرغم اینکه سال پایانی تحصیلی خود را در تهران گذرانده بودند، ولی کار اساسی آنها در سال‌های قبل، در شهرهای محل سکونتشان به انجام رسیده بود و امیدواریم این تلاش‌ها در اقصی نقاط کشور همه‌گیر شود و در انحصار مجموعه آموزشی خاصی نباشد تا دانش‌آموزان مدارس مختلف شهرهای مختلف ایران، به المپیاد جهانی نجوم راه یابند.
وی با بیان اینکه المپیاد نجوم و اخترفیزیک ۲۰۲۵ در کشور هند برگزار می‌شود، خاطر نشان کرد: این کشور یکی از مدعیان دریافت مدال در این رقابت‌ها است و امیدواریم دوباره شاهد درخشش تیم‌های ایرانی باشیم.
سطح دانشی تیم دانش‌آموزی اخترفیزیک ایران
دکتر حقی با بیان اینکه نسخه اصلی سؤالات المپیاد جهانی نجوم به زبان انگلیسی است، گفت: این در حالی است که همه کشورها مجاز هستند سؤالات را به زبان تیم‌های ملی خودشان ترجمه کنند و با وجود اینکه دانش‌آموزان ما نسبتا به زبان انگلیسی تسلط دارند و از عهده نسخه انگلیسی سؤالات تا حدی بر می‌آیند، ولی ترجمه سؤالات به زبان فارسی برای دانش‌آموزان ما کمک‌کننده است.
وی ادامه داد: بر این اساس نه تنها اعضای تیم ایران بلکه برای سایر تیم‌ها، سؤالات به زبان آنها ترجمه می‌شود؛ از این رو متن سؤالات این المپیاد در دو نسخه فارسی و انگلیسی در اختیار تیم دانش‌آموزان ما قرار گرفته است.
سرپرست تیم دانش‌آموزی نجوم و اخترفیزیک ایران در خصوص وضعیت تیم ایران در بخش‌های مختلف این المپیاد جهانی، تاکید کرد: از آنجایی که تیم‌های دانش‌آموزی ما همیشه در این رقابت جهانی نتیجه خوبی را کسب می‌کنند، اعضای تیم در همه بخش‌های آن قوی هستند.
وی ادامه داد: در بخش تئوری تیم ایران قوی است و اعضای تیم ایران در بخش فیزیک به همه مباحث فیزیکی تسلط دارند و در بخش رصد نیز فوق‌العاده خوب عمل می‌کنند و آزمون هر چقدر سخت‌تر باشد، برای دانش‌آموزان ما بهتر است.
حقی خاطرنشان کرد: یکی از نگرانی‌هایی که ما در المپیاد IOAA ۲۰۲۴ داشتیم، این بود که امتحان بخش رصد آن خیلی دشوار نبود تا دانش‌آموزان را به چالش بکشد.
وی افزود: از سوی دیگر تیم ایران در بخش تحلیل داده‌ها مقداری ضعف دارد و با توجه به اینکه تحلیل داده باید با دقت و سلیقه صورت گیرد، دانش‌آموزان ما امسال در نوشتن پاسخ‌های تحلیلی ضعف‌هایی داشتند، ولی این گفته در حدی نیست که نگران‌کننده باشد، بلکه باید اینگونه مشکلات برطرف شود.
حقی با اشاره به زیر ساخت‌های آموزشی در مدارس با تاکید بر اینکه در مدارس و آموزش و پرورش، آموزش نجوم جایگاهی ندارد، گفت: آموزش نجوم در کشور به دو صورت انجام می‌شود که یک روش آن در گروه‌ها و انجمن‌های نجومی مانند انجمن نجوم ایران و انجمن نجوم آماتوری ایران و انجمن‌های محلی است که نقش بسیار مؤثری دارند، چون طیف وسیعی از دانش‌آموزان را با مباحث مرتبط با اخترشناسی آشنا می‌کنند.
وی با بیان اینکه این گروه‌ها در آماده‌سازی پایه دانشی نجوم دانش‌آموزان نقش بسیار مهمی دارند، افزود: بخش دوم آموزش‌ها بیشتر در مدارس خاص صورت می‌گیرد. برخی از مدارس خوب ایران سرمایه‌گذاری ویژه‌ای در این بخش دارند و آموزش‌هایی را به دانش‌آموزان داوطلب و علاقه‌مند به فعالیت حضور در المپیاد جهانی نجوم ارائه می‌دهند.
سرپرست تیم دانش‌آموزی نجوم و اخترفیزیک ایران با بیان اینکه چنین آموزش‌هایی در مدارس بسیار کمک‌کننده است، یادآور شد: ولی مشکل این نوع آموزش این است که محدود به برخی مدارس است و متاسفانه ما عدالت آموزشی در این زمینه در سطح کشور نداریم، ضمن آنکه زیر ساخت‌های آموزش مانند تلسکوپ به عنوان یکی از ابزارهای آموزشی در همه مناطق وجود ندارد و حتی ممکن است در شهرهای کوچک به سختی در اختیار گروه‌های آموزشی قرار گیرد.
وی حضور دبیران با تجربه در حوزه آموزش نجوم را از دیگر زیرساخت‌ها عنوان کرد و گفت: دبیران فیزیک دبیرستان‌ها با مباحث نجومی کمتر آشنایی دارند، مگر موارد استثنا؛ چون مباحث نجومی در سرفصل‌های دروس مدارس گنجانده نشده است؛ از این رو دبیران در ارائه چنین آموزش‌هایی در شرایط فعلی، نمی‌توانند کمک چندانی کنند؛ از این رو باید گفت که آموزش‌ها در سطح پایه در انجمن های نجوم آماتوری صورت می‌گیرد و در سطح خاص‌تر در مدارس ویژه ارائه می‌شود.
حقی خاطرنشان کرد: ما در گذشته تلاش بسیاری کردیم که از شهرستان‌ها نیز تیم‌هایی در المپیاد حضور داشته باشند و تا حدودی موفق بودیم، ولی کافی نیست و تعداد دانش‌آموزان شهرستانی به اندازه لازم نرسیده است.
پایان
