کشور در حوزه انرژی با بحران جدی روبه‌رو است؛ بحران ناشی از گذار جهانی انرژی و بحران شکاف میان تقاضا و عرضه به‌صورت هم‌زمان این حوزه را تهدید می‌کند و در این میان باید به کربن‌زدایی هم به‌عنوان یکی از ابعاد گذار توجه شود.
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران گزارشی با عنوان «کلان‌روند انرژی و پیامدهای آن برای ایران» منتشر کرد. کلان‌روند انرژی جهانی، به معنای روندی جاری در حوزه انرژی، بلنددامنه و بزرگ‌مقیاس است که جمعیت‌های انسانی را به شکلی عمیق و گسترده از خود متأثر می‌کند. تعریف بسیار خلاصه کلان‌روند انرژی جهانی با مفهوم «گذار انرژی» مشخص می‌شود: گذار از انرژی‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر.
گرمایش جهانی، گسترش شهرنشینی، رشد اقتصادی و روند افزایشی مصرف انرژی مهم‌ترین مؤلفه‌های پیرامونی هستند که با بحث گذار انرژی مرتبط می‌شوند و به آن شکل می‌دهند.
تا سال ۲۰۳۰، بیش از دو سوم جمعیت جهان در شهرها زندگی کرده، ۶۰ تا ۸۰ درصد منابع انرژی را مصرف خواهند کرد و مسئول ۷۰ درصد از آلایندگی جهانی هستند. تأمین انرژی این نقاط تجمع انسانی یک چالش عمده است. شهرهای متوسط بیش از کلان‌شهرها توسعه پیدا خواهند کرد.
طبقه متوسط از ۳.۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۲۰ به ۵.۳ میلیارد نفر در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. باتوجه‌به اینکه طبقه متوسط بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی است، این افزایش شدید در جمعیت این طبقه خود عامل دیگری برای ترسیم کلان‌روند انرژی در آینده خواهد بود.
کربن‌زدایی و گرمایش زمین، امنیت انرژی و توسعه پایدار از جمله مهم‌ترین ابعاد گذار انرژی هستند. زمین امروز ۱ درجه از ۱۹۵۰ و حدود ۲ درجه از دوران پیشاانقلاب صنعتی گرم‌تر است و این عامل فجایع زیست‌محیطی است. امنیت انرژی به‌واسطه مشکلات در عرضه آسیب‌پذیر شده است و توسعه پایدار، مهم‌ترین دستور کار کشورها باید قرار بگیرد.
روند فعلی بهای انرژی‌های فسیلی نزولی است، بازار به‌طورکلی باثبات است و نشانه‌هایی از کاهش اثرپذیری بازار از مسائل ژئوپلیتیک به چشم می‌خورد.
اقتصاد انرژی، مقدمات یک گذار مثبت و امیدبخش را به نمایش گذاشته است. این گذار با خودروهای الکتریکی (EVs) و سلول‌های فوتوولتاییک خورشیدی (PVs) میسر و مشخص شده است. این دو فناوری انقلابی، ستون‌های اصلی گذار انرژی در دهه جاری هستند. طبق گزارش بانک جهانی، PVs نامتصل به شبکه در سال ۲۰۲۳ مجرای دسترسی ۵۶۱ میلیون نفر از به انرژی الکتریسیته بودند. رشد شگفت‌انگیز فروش خودروهای الکتریکی نیز به یک خودرو در هر پنج خودرو رسیده است که نقش مهمی در کاهش آلاینده‌های بخش حمل‌ونقل بوده و می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ عامل کاهش مصرف روزانه ۶ میلیون بشکه نفت شود.
یکی از ابعاد مهم گذار انرژی، موافقت‌نامه پاریس است که توسط ۱۹۶ کشور و نهاد طی کنفرانس تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد در پاریس، فرانسه و در سال ۲۰۱۵ تأیید و از سال ۲۰۱۶ اجرایی شد. موجزترین تعریف اهداف این موافقت نامه از این قرار است: «توقف افزایش دمای میانگین جهانی [در نقطه] کمتر از ۲ درجه بالاتر از سطح دوران پیشاانقلاب صنعتی» و تلاش برای «محدود کردن افزایش دما به ۱.۵ درجه بیشتر از سطح دوران پیشاصنعتی».
استفاده از الکتریسیته حاصل از منابع تجدیدپذیر بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ تقریباً پنجاه درصد رشد داشته است که عمدتاً وامدار توسعه استفاده از نیروگاه‌های بادی و خورشیدی فوتوولتائیک (PV) بوده است.
در سال ۲۰۲۲ سهم سوخت‌های فسیلی در تولید برق ایران حدود ۹۴ درصد بود که در این میان ۷۹ درصد (۲۹۴ تراوات ساعت) از گاز، ۱۵ درصد (۵۴ تراوات ساعت) از سایر سوخت‌های فسیلی و ۰.۲ درصد (۰.۷ تراوات ساعت) از زغال‌سنگ تولید شده است. سهم برق آبی در سبد تولید برق ایران برابر با ۴.۵ درصد (۱۷ تراوات ساعت) و سهم برق هسته‌ای برابر با یک درصد (۳.۵ تراوات) بوده است. این اعداد به معنای فاصله نجومی ایران با گذار انرژی جهانی است. هرچند کماکان در مرز میانگین منطقه خاورمیانه است.
تولید برق از انرژی باد و خورشید در ایران به طور قابل‌توجهی کندتر از میانگین جهانی بوده است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر باد و خورشید ۰.۵ درصد از تولید برق کشور را تشکیل می‌دهند (این رقم در سال ۲۰۱۵ تنها ۰.۰۵ درصد بود). در مقایسه، در مدت مشابه سهم جهانی باد و خورشید از ۴.۶ درصد به ۱۲.۱ درصد افزایش‌یافته است.
سند ملی راهبرد انرژی کشور، مهم‌ترین سند بالادستی کشور در زمینه انرژی تا سال ۱۴۲۰، در عین توجه به مسائلی مهم، به جز موارد محدود همچون «کاهش شدت انرژی در کشور به نصف» و «افزایش حداقل پنج واحد درصد به ضریب بازیافت میادین نفتی»، فاقد معیار کمی و سنجش‌پذیر برای بررسی میزان تحقق اهداف در افق ۱۴۲۰ است و عموماً در کلیاتی همچون «حداکثرسازی، استفاده حداکثری، افزایش خوداتکایی و تنوع‌بخشی» متوقف شده است.
سند اهداف کلی توسعه بخش نفت و گاز، سند راهبردی و نقشه راه توسعه فناوری سیستم‌های انتقال برق با ظرفیت بالا، سند راهبرد ملی و نقشه راه توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی خورشیدی در ایران، سند راهبرد ملی و نقشه راه توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی زمین‌گرمایی در ایران و سند راهبرد ملی و نقشه راه توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی زیست‌توده در ایران نیز در حد کلیات باقی مانده است و فاقد معیارهای ضروری تدوین اسناد ملی همچون شناسایی دقیق پتانسیل‌ها، میزان نیازها در افق طرح، سنجش‌پذیری میزان تحقق اهداف، موانع و چالش‌های پیش رو و شیوه تأمین منابع به‌ویژه منابع مالی و دسترسی به تکنولوژی‌های موردنیاز هستند که به‌ویژه در شرایط تحریمی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
کشور در بحث انرژی با بحران مضاعف روبه‌رو است: بحران‌های ناشی از گذار جهانی انرژی را با بحران شکاف میان تقاضا و عرضه به‌صورت هم‌زمان و با فشار بالا تجربه می‌کند. بااین‌حال، گذار جهانی انرژی، به‌مثابه یک امکان جدید برای عبور توامان از دو بحران و یا یک فشار جدید برای مواجهه با دو بحران هم‌زمان، در پیش روی کشور قرار دارد.
متن کامل گزارش «کلان‌روند انرژی و پیامدهای آن برای ایران» را از اینجا بخواند.
منبع: اتاق ایران آنلاین
