شعار “شهر دوستدار کودک” در اراک سر داده شده است، اما آیا این شعار به واقعیت تبدیل شده است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که اراک در مسیر تبدیل شدن به یک شهر دوستدار کودک با چالش‌های جدی مواجه است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به کمبود زیرساخت‌های مناسب، نبود هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و کمبود آگاهی عمومی اشاره کرد. با این حال، اقدامات انجام شده توسط شهرداری و شورای شهر نشان از عزم جدی برای تحقق این هدف دارد.
دنیای برند به نقل از ایرنا، با گسترش موج شهرنشینی در دنیا از سویی و افزونی جمعیت از سوی دیگر، کودکان در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته می‌شوند و لزوم توجه به آنان در شهرها بیش از پیش احساس می‌شود. شهر یک واقعیت زنده و پویا است که نباید خود را بر کودک تحمیل کند بلکه باید متناسب با شخصیت او شکل گیرد. در زمینه ارتباط شهر با کودک، نظریات فراوانی وجود دارد که معتبرترین آنها «شهر دوستدار کودک» است که برای اولین بار در دهه ۹۰ توسط یونیسف یا همان صندوق حمایت از کودکان ارائه شد.
شهرهای دوستدار کودک به نقاطی از دنیا اشاره دارد که در آنها، نیازهای کودکان در طراحی شهری به دقت مورد توجه قرار گرفته شده است و در نتیجه سال‌های اولیه زندگی خود را با نشاط کافی سپری می‌کنند.
شهر دوستدار کودک در آیینه کشورها
سنگاپور
سنگاپور شهری با فرهنگ غنی به‌شمار می‌رود که از فضاهای اسرارآمیز بسیاری برای نشاط کودکان برخوردار است. کودکان در این شهر می‌توانند از قدم زدن در خیابان‌هایی که از دو طرف با مغازه‌های خوراکی فروشی و رستوران‌ها احاطه شده است، نهایت لذت را تجربه کنند.
لندن
لندن یکی از شهرهای دنیا با زیباترین چشم‌اندازهای طبیعی است که با همین قابلیت توانسته است به یکی از توریست‌پذیرترین شهرهای جهان تبدیل شود. وجود فضاهای طبیعی بی شمار در این شهر، کودکان را به ماجراجویی و کشف حقایق در مورد دنیای پیرامون سوق می‌دهد و این در حالی است که بازدید از کاخ باکینگهام، برج لندن و چشم لندن یا چرخ هزاره به عنوان بلندترین چرخ و فلک سراسر قاره اروپا تجربه شگفت‌آورترین لحظات را برای کودکان به ارمغان می‌آورد.
آمستردام، هلند
آمستردام شهری بسیار زیبا، با فرهنگ و تاریخ غنی محسوب می‌شود که از مکان‌های عمومی بسیار شگفت‌انگیز بسیاری برخوردار است و به واسطه همین ویژگی کودکان و خانواده‌ها را به گذراندن اوقاتی خوش در بیرون از منزل دعوت می‌کند. وفور زمین‌های بازی، شهربازی‌ها و استخرهای شنا در فوندل پارک شهر در تبدیل آمستردام به یکی از محبوب‌ترین شهرهای دوستدار کودک جهان نقش مهمی ایفا کرده است.
شهرهای دوستدار کودک در ایران
پس از بررسی نتایج ارزیابی شهرهای متقاضی پایلوت شهر دوستدار کودک، ۱۲ شهر اِوز، بندرعباس، تبریز، تهران، رشت، سمنان، شیراز، کرمان، گرگان، مشهد، همدان و یزد بر اساس ارزیابی عملکرد به عنوان شهرهای دوستدار کودک انتخاب شدند.
دریافت نشان و برند شهر دوستدار کودک توسط یونیسف زمانی صورت می‌گیرد که شهر مورد نظر، چرخه شهر دوستدار کودک را به صورت موفقیت‌آمیز تکمیل کرده باشد.
سال ۱۳۸۶ دولت جمهوری اسلامی ایران تعهدی را به صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) داد و شهر تهران نیز به طرح شهرهای دوستدار کودک ملحق شد.
برابر مفاد این الحاق شهرداری تهران برای هدایت پروژه شهر دوستدار کودک در شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا به‌عنوان دبیرخانه، پذیرش مسئولیت کرد، البته این برنامه با کمی تاخیر در سال ۱۳۸۸ به تصویب شورای اسلامی شهر تهران رسید و شهر فعالیت‌های خود را در راستای محقق شدن «شهر دوستدار کودک» آغاز کرد.
مولفه‌های مهم شهر دوستدار کودک
نماینده سازمان یونیسف در اراک گفت: یونیسف یک سازمان NGO محور است یعنی یکی از دفاتری است که بحث حقوق کودکان دنیا را در سازمان ملل پیگیری می‌کند و در بیش از ۱۹۰ کشور دفتر دارد و در سال‌های جدید این نهاد روی پیمان نامه‌های جدید فعالیت می‌کند که یکی از این پیمان نامه‌ها بر سه اصل مهم استوار است و تمام زیر شاخه‌هایی که شهر دوستدار کودک از دهه ۸۰ در کشور آغاز شد بر اساس این سه اصل که همان خوشبختی، محبت و تفاهم است، تبعیت می‌کند.
«میلاد مشایخی» افزود: در واقع خوشبختی، محبت و تفاهم سه اصلی مهمی که در تمامی برنامه‌های شهر دوستدار کودک باید دنبال شود، یونیسف در سال‌های اخیر تغییر ماهیت داده است و دیگر به شیوه گذشته به غیر از کشورهایی که درگیر جنگ هستند خدمات بهداشتی و درمانی ارائه نمی‌کند و در سایر کشورهای دنیا در حوزه روانشناختی کودک ورود کرده است.
وی تصریح کرد: بر اساس تعریف این سازمان به فرد زیر ۱۸ سال، کودک گفته می‌شود و بر اساس این تعریف قوانین و پیمان نامه‌هایی درباره کودکان تدوین شده است.
نماینده سازمان یونیسف در اراک گفت: اگر یک شهر بخواهد به عنوان شهر دوستدار کودک شناخته شود باید چهار اصل عدم تبعیض، آزادی بیان، اولویت دادن منافع کودکان به بزرگسالان، امکان حق رشد به کودکان رعایت شود.
مشایخی افزود: اگر برنامه‌ای برای کودکان توسط هر دستگاه و نهادی می‌خواهد طراحی و اجرا شود باید بررسی کنیم که چهار وجه عدم تبعیض کودکان، آزادی بیان برای کودکان، اولویت دادن منافع کودکان به بزرگسالان رعایت می‌شود؟ یا خیر؟ باید این چهار اصل اساسی در تمامی برنامه‌های حوزه کودکان در شهر دوستدار کودک رعایت شود.
وی با بیان اینکه در بحث آزادی بیان، کودکان با مشکل اساسی روبه رو هستند، گفت: اکثر شهر دوستدار کودک دراین وجه با مشکلات فراوانی روبه رو هستند زیرا هنوز این جبر در مدارس ما وجود دارد وقتی کودکان می‌خواهند حرف بزنند باید از معلم خود اجازه بگیرند، در صورتی که که می‌دانیم مهارت به تعویق اندازی نیاز در کودکان شکل نگرفته است. باید کودکان بتوانند به راحتی حرف بزنند و حتی شیطنت کنند، اما در مدارس یک نظم پذیری افراطی را به کودکان آموزش می‌دهند.
این روانشناس اجتماعی اظهار کرد: یک شهر دوستدار کودک باید یک تیم بازرسی داشته باشد که بررسی کند آیا مدارس این شهر دوستدار کودک هستند یا خیر؟ این تیم بازرسی برنامه‌های صدا وسیما حوزه کودک این شهر را بررسی کند که آیا برنامه سازی آن دوستدار کودک است یا خیر؟
نا آشنا بودن افکار عمومی و مدیران مهم‌ترین چالش پیش روی اراک در حوزه شهر دوستدار کودک
دبیر کمیته شهر دوستدار کودک در اراک و عضو شورای اسلامی شهر اراک گفت: ما به شدت به تولید محتوا در شهر دوستدار کودک در اراک نیاز داریم، یعنی باید درباره این موضوع گفت و گو، مصاحبه، میزگرد و سخنرانی زیاد شود تا شهر دوستدار کودک تبدیل به یک کلید واژه روزمره تبدیل شود.
«عباس خسروانی» افزود: شاید بزرگترین چالشی که با آن در شهر اراک به عنوان شهر دوستدار کودک مواجه هستیم، افکار عمومی به ویژه مدیرانی هستند که با این واژه آشنا نیستند و برایشان شهر دوستدار کودک یک واژه غریبه است و حتی تمسخر می‌کنند، حتی بارها عنوان کرده‌اند که « شما شورای شهر اراک را تبدیل به مهدکودک کرده‌ای، خجالت بکش!» بارها در حوزه شهر دوستدار، کودک توسط افکار عمومی و برخی مدیران اراک و استان به من فحاشی شده است که این مسخره بازی‌ها را در اراک جمع کن.
وی بیان کرد: اعضای شورای اسلامی ششم با مطالعات زیادی که انجام دادند، شهر دوستدار کودک را به عنوان یکی از سیاست‌های راهبردی در برنامه چهار ساله شورای شهر اراک در نظر گرفته‌اند.
عضو شورای اسلامی شهر اراک گفت: در ابتدا دستورالعملی برای شهر دوستدار کودک وجود نداشت یعنی وقتی شورای شهر از شهردار اراک و رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اراک خواست در حوزه کودک و شهر دوستدار کودک فعالیتی انجام دهد، با این پاسخ از سوی شهردار و رئیس سازمان مواجه شد که هیچ منع قانونی وجود ندارد که بتوانیم این کار را انجام دهیم.
خسروانی افزود: شورای ششم اراک، بلافاصله دستورالعملی را در ۱۰ ماده تنظیم و در کنار آن تمامی اسناد مربوط به شهر دوستدار کودک در حوزه بین‌الملل و سایر شهرهای کشور را مطالعه کرد و این دستورالعمل در کمیسیون‌های مرتبط شورا بررسی و بالاخره در صحن علنی شورا رای آن گرفته و به شهردار اراک ابلاغ شد.
اقدام دیگری که در شهر دوستدار کودک در اراک انجام شد این بود که شهرداری ساختاری برای محقق شدن شهر دوستدار کودک اراک نداشت و تیم شهرداری اراک عنوان کرد که کارشناس کودک برای فعالیت‌ها و اجرای برنامه‌های شهر دوستدار کودک در شهرداری ندارد به همین جهت بلافاصله شورای شهر اراک طرحی را مصوب کرد و اداره‌ای تحت عنوان«اداره شهر دوست دار کودک» ذیل معاونت شهرسازی و معماری اراک تعریف و برای آن رئیس انتخاب کرد و در کنار آن در سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اراک هم چنین ساختاری ایجاد شد.
خسروانی تصریح کرد: بعد از این دو اقدام، شهردار وقت اراک عنوان کرد با وجود قانون و ساختار برای شهر دوستدار کودک، شهرداری اراک اعتباری برای اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های شهر دوستدار کودک در این شهر ندارد؟ به همین علت، سال دوم شورای ششم اراک طرحی را در شورا مصوب کرده و یک ردیف بودجه اختصاصی به عنوان بودجه شهر دوستدار کودک در بودجه شهرداری اراک گنجاند و اعتبار قابل توجهی هم در ردیف بودجه شهر دوستدار کودک تخصیص داد که باعث شد مدیریت شهری اراک بتواند در حوزه شهر دوست دار کودک فعالیت‌های لازم را انجام دهد که نمونه بارز آن را می‌توان به ایجاد اتاق‌های مادر و کودک، پارک توتستان و ده‌ها پروژه دیگر در این حوزه اشاره کرد.
وی افزود: اولین مانع شهر دوستدار کودک مقوله فرهنگی است که مدیران شهر اراک را باید آگاه کرد که سرمایه گذاری و کار کردن در حوزه کودک،یک امر لوکس و از روی بیکاری نیست، متاسفانه اغلب مدیران این شهر همچنین تفکری را به فعالیت در حوزه کودک دارند و حتی برای چند مدیر استان، این طرح برای شهر دوستدار کودک ارائه شد و به بهانه‌های مختلف همچون نبود اعتبار و .. از پذیرش و اجرای طرح شانه خالی کردند.
دبیر کمیته شهر دوستدار کودک در اراک تصریح کرد: شورای ششم شهر اراک، شورای اجرایی شهر دوستدار کودک را با حضور ۱۰ تا ۱۵ دستگاه فرهنگی شهر اراک طراحی کرد که به غیر از کانون پرورش فکری کودکان، هیچ دستگاه فرهنگی در این جلسات شرکت نکرد و در این چند سال که شورای ششم شهر اراک برای محقق شدن شهر دوستدار اراک تلاش کرد هیچ کدام از دستگاه‌ها به غیر از کانون پرورش فکری کودکان برای تحقق این امر هیچ تلاش و هزینه‌ای نکرد.
خسروانی بیان کرد: شهر دوستدار کودک، واژه شهر را با خود به یدک می‌کشد، اما بدین معنی نیست چون واژه شهر آمده باید برای فراهم کردن زیر ساخت‌های شهر دوستدار کودک و فعالیت‌های مورد نیاز آن، فقط شورای شهر و شهرداری اراک هزینه کند.
دبیر کمیته شهر دوستدار کودک در اراک گفت: اگر شهرداری و شورا برای فرهنگ‌سازی در حوزه پسماند ۱۵۰ میلیارد ریال هزینه کند، مطمین باشیم کودکانی که برای این فرهنگ سازی تربیت کرده‌ایم، ۱۰ سال دیگر زباله‌های خود را در خیابان رها نمی‌کنند و بعد دیگر مجبور نیستیم ۵۰۰ سطل مکانیزه با اعتباری بیشتری هزینه کرد.
خسروانی تاکید کرد: باید پذیرفت که شهر دوستدار کودک یک پروژه نیست که در سال اول شورای ششم آغاز شود و در سال چهارم این دوره از شورا محقق شود اما متاسفانه اغلب مدیران و افراد به ظاهر کنشگر این نوع نگاه را دارند و از ما این پرسش را مطرح می‌کنند در این دو ساله چرا شهر دوستدار اراک محقق نشده است؟
عضور شورای اسلامی شهر اراک گفت: شهر دوستدار کودک یک مسیر و تفکر است، نه یک پروژه که من به عنوان دبیر شهر دوستدار کودک گزارش دهم، امسال شهر دوستدار کودک در شهر اراک آغاز و در سال بعد تحقق یافت.
خسروانی افزود: شهر دوستدار کودک، یک تفکر نسبت به زندگی در دوران معاصر است که کودکان در اداره شهر مشارکت داشته باشند، شعار محوری در شورای ششم اراک این است که«صدای کودک باید شنیده شود»، این گام اول شورا است، همین که شورای شهر اراک فضایی را فراهم کند که صدای کودکان شنیده شود، گامی بلندی برداشته است.
شورای شهر و شهرداری اراک در حوزه شهر دوستدار کودک دست تنهاست
دبیر کمیته شهر دوستدار کودک در اراک گفت: باید به این نکته مهم اذعان کرد که شورای شهر و شهرداری اراک در حوزه شهر دوستدار کودک دست تنهاست و محقق شدن این امر در حد توان شهرداری و شورای شهر اراک نیست که به تنهایی بتواند انجام دهد به همین خاطر نیاز است که تمامی دستگاه‌ها و نهادها در این حوزه مشارکت داشته باشند زیرا فعالیت برای تحقق شهر دوستدار کودک یک سرمایه‌گذاری فرهنگی بسیار مهم است.
خسروانی افزود: شورای ششم شهر اراک چهار زمینه را در حوزه شهر دوستدار کودک فراهم کرده است زیرا اعتقادمان بر این است که در این حوزه باید زمینه‌سازی کنیم ضمن اینکه پروژه‌های بزرگی هم در راستای شهر دوستدار کودک اجرا کردیم. نخستین زمینه این است که باید شرایطی را فراهم کنیم که صدای کودک شنیده شود پروژه‌ای که در این راستا اجرا شد پارلمان کودک بود که از این طریق صدای کودکان را بشنویم.
دبیر کمیته شهر دوستدار کودک در اراک اظهار کرد: زمینه بعدی، فراهم کردن فضا برای کودکان است، یعنی فضایی فراگیری را فراهم کنیم که در آنجا دیدگاه کودکان را بشنویم.
خسروانی به فرهنگ‌سازی برای بزرگسالان در شهر دوستدار کودک اشاره کرد و افزود: فراهم کردن فضایی برای تاثیر نظرات کودکان در شهر اراک نیز مورد توجه است، یعنی تا زمانی که کودک، تاثیر نظرات خود را درک نکند در حوزه شهر دوستدار کودک همکاری نمی‌کند به همین خاطر شورای شهر اراک مواردی را که در پارلمان کودک مصوب می‌شود تک تک پیگیری می‌کند و برخی از آنها را هم انجام داده است.
وی با بیان اینکه شورای شهر دوستدار کودک در حوزه شهر دوستدار کودک سه سطح مشارکت تعریف کرده است، گفت: سطح اول مشارکت مبتنی بر همکاری است یعنی کودک با شورای شهر و شهرداری اراک در پروژه‌ای همکاری داشته باشد به عنوان مثال ما ایده‌ای داریم به نام«شهربان» که در این ایده در سامانه ۱۳۷ فضایی را برای تماس کودکان فراهم شده که کودکان اشکلات و نواقص شهر را به سامانه ۱۳۷ گزارش دهند.
وی ادامه داد: مورد دوم مشارکت مبتنی بر مشاهده است، یعنی کودک را در قالب یک مشاور می‌بینیم و با آن مشورت می‌کنیم که بحث پارلمان کودک است و ایده‌ای دیگر تحت عنوان«شهر اندیش» است که کودکان ایده‌های خاص خود را در حوزه مدیریت شهری با شورای شهر و شهرداری اراک مکاتبه و مراجعه می‌کنند و شورا و شهرداری ایده آنان را به اجرا می‌گذارد.
شهر اراک در مسیر شهر دوستدار کودک در حال حرکت است، شورای شهر و شهرداری اراک ۱۰ زمین چمن برای کودکان در مناطق محروم، سه خانه کودک، سه اتاق مادر و کودک در ترمینال‌ها و پارک‌های شهر، اختصاص یک اتوبوس از ناوگان اتوبوس شهری تحت عنوان اتوبوس کودک و… در طی این سه ساله صورت گرفته است.
خسروانی گفت: حمل و نقل دانش‌آموزی یکی از کارهایی بود که در هیچ کجای قانون بر عهده شهرداری نیست اما شورای ششم اراک زیر بار این مسئولیت رفت، شورای شهر سال گذشته در حوزه حمل و نقل کودکان استثنایی در اراک اعتبار قابل توجهی را اختصاص داد. بزرگترین کاری که شورای ششم و شهرداری اراک در حوزه امنیت کودک انجام داد تمام پارک‌های شهر اراک وسایل بازی آن تعویض شد و شاید امسال دومین بار است که این وسایل بازی تعویض می‌شود.
تک‌روی دستگاه‌ها در حوزه شهر دوستدار کودک در اراک
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری گفت: دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مرکزی، شهرداری و شورای شهر اراک در حوزه شهر دوستدار کودک را تنها نمی‌گذارد بلکه موضوع، شهر دوستدار کودک در کارگروه اجتماعی، فرهنگی، سلامت، زنان و خانواده استان مرکزی مطرح شد اما باید به این نکته اذعان کرد دستگاه‌های فرهنگی که در حوزه کودک به نوعی متولی هستند، حضور کم رنگی در این کارگروه دارند و اینکه دستگاهی همچون شهرداری اراک در حوزه شهر دوستدار کودک با چالش مواجه است به خاطر این است که حضور کمرنگ در کارگروه اجتماعی، فرهنگی، سلامت، زنان و خانواده دارند.
«محمد امین باقری» افزود: نمی‌توان گفت، هیچ اقدامی در شهر دوستدار کودک در اراک صورت نگرفته است، بلکه اقدامات خوبی در حوزه فراهم آوردن زیرساخت‌های شهر دوستدار کودک در اراک انجام شده است سندی که در حوزه دوستدار کودک سال ۸۹ توسط دفتر اموراجتماعی و فرهنگی استانداری مرکزی تصویب شد.
وی بیان کرد: اقدامات در حوزه شهر دوستدار کودک در اراک به صورت منسجم انجام نشده است و هر دستگاهی مسیر خود را در این حوزه پیش رفته است و یکی از مشکلاتی که در حوزه شهر دوستدار کودک در اراک با آن مواجعه هستیم واگرایی و جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های فرهنگی است.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری گفت: ظرف دو سال اخیر شهرداری اراک اعتباراتی را که از سازمان اموراجتماعی وزارت کشور دریافت کرده اما تاکنون شهرداری، شورای شهر اراک هیچ برنامه و درخواست اعتبار برای شهر دوستدار کودک به دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مرکزی ارائه نکرده که بتوان از سازمان امور اجتماعی وزارت کشور برای این امر اعتبار دریافت کرد.
باقری افزود: جدا از بحث اعتبارات که یکی از موانع و چالش‌های پیش روی شهر دوستدار کودک در اراک است بحث وجود گروه تخصصی است که دانش لازم را برای شهر دوستدار کودک داشته باشند و بتوانند برنامه این حوزه را برنامه‌ریزی، پیگیری و اجرا کنند که متاسفانه در اراک این گروه تخصصی وجود ندارد.
وی بیان کرد: وجود گروه تخصصی و با دانش در هر حوزه‌ای به ویژه شهر دوستدار کودک بسیار مورد اهمیت است زیرا باید هر فعالیت و اقدام اجتماعی و فرهنگی علمی و کارشناسی دنبال شود و از اثر بخشی لازم برخوردار باشد.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مرکزی گفت: مانع دیگر که باعث می‌شود اقدامات شهر دوست دار کودک در اراک هم‌افزایی نداشته باشد و آن نتیجه مطلوب را نداشته باشند، عدم هماهنگی است.
کلام آخر:
شهر دوستدار کودک (Child-Friendly City) مفهومی است که توسط سازمان‌های بین‌المللی مانند یونیسف تعریف‌شده و به معنای شهری است که محیطی امن، سالم و مناسب برای رشد و توسعه کودکان فراهم می‌کند. هدف این مفهوم ایجاد محیطی است که در آن کودکان بتوانند در امنیت، سلامت و با برخورداری از فرصت‌های آموزشی و تفریحی مناسب رشد کنند.
درواقع شهر دوستدار کودک، شهری یا اجتماع محلی است که در آن نظرات، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودکان به‌صورت جدایی‌ناپذیری در سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی لحاظ می‌شود. چشم‌انداز ابتکار شهر دوستدار کودک یونیسف این است که همه کودکان و جوانان باید بتوانند از کودکی و جوانی خود لذت ببرند و از طریق احقاق برابر حقوق خود در شهر و اجتماع محلی‌شان، توانایی‌های بالقوه خود را به‌طور کامل به فعل درآورند. این ابتکار با حمایت دولت‌های ملی و محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد، بخش خصوصی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و با همکاری یونیسف، بیش از ۳۰ میلیون کودک را در ۳ هزار شهر و جامعه محلی در بیش از چهل کشور تحت پوشش قرار داده است و امید است در شهرمن اراک نیز این امکان برای کودکان فراهم شود.
